Το άρθρο εξετάζει γιατί οι άνθρωποι συχνά ξεχνούν τα όνειρά τους μόλις ξυπνήσουν. Παρόλο που όλοι ονειρεύονται κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, οι περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την αποθήκευση μακροχρόνιας μνήμης είναι απενεργοποιημένες, γεγονός που καθιστά δύσκολη τη διατήρηση αυτών των αναμνήσεων.
Ερευνητές διαπιστώνουν ότι οι γυναίκες και οι νέοι θυμούνται περισσότερα όνειρα, ενώ η προσωπικότητα και η εγρήγορση κατά τη διάρκεια του ξυπνήματος επηρεάζουν την ικανότητα ανάκλησης. Επιπλέον, οι ψυχολογικές θεωρίες προτείνουν ότι τα όνειρα αντικατοπτρίζουν εσωτερικές σκέψεις και συναισθήματα, ενώ η προσοχή και η συνήθεια καταγραφής των ονείρων μπορούν να ενισχύσουν τη μνήμη τους.
Διαβάστε παρακάτω
Έχει τύχει ποτέ να ξυπνήσετε από βαρύ ύπνο, να θυμάστε πως είδατε όνειρο και να μην θυμάστε τι συνέβη; Αν από την άλλη, έχετε ξυπνήσει ποτέ από ένα ζωντανό όνειρο για να διαπιστώσετε ότι δεν μπορείτε να θυμηθείτε τις λεπτομέρειες μέχρι το τέλος του πρωινού, δεν είστε οι μόνοι. Οι άνθρωποι ξεχνούν τα περισσότερα από τα όνειρα που βλέπουν.
Μελέτες σχετικά με τον ύπνο υπολογίζουν ότι ο άνθρωπος κοιμάται περίπου 230.000 ώρες κατά τη διάρκεια της ζωής του, δηλαδή 26 χρόνια. Ωστόσο, ο ύπνος δεν είναι το ίδιο με το όνειρο αν και οι δύο έννοιες εμφανίζονται συνδεδεμένες στο μυαλό μας. Για την ακρίβεια, η νευροβιολογία έχει αποδείξει ότι, αν και όλοι μας ονειρευόμαστε κάθε βράδυ, δεν θυμάται ο καθένας τι έχει ονειρευτεί. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι ερευνητές άρχισαν να μετρούν το ποσοστό των ατόμων που μπορούν να θυμηθούν τα όνειρά τους κατά την αφύπνιση, δηλαδή τη συχνότητα ανάκλησης ονείρων («DRF») – σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Υγείας.
Τα όνειρα συμβαίνουν κυρίως (αν και όχι πάντα αποκλειστικά) κατά τη διάρκεια του ύπνου με ταχεία κίνηση των ματιών (REM). Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου του ύπνου, η εγκεφαλική δραστηριότητα μοιάζει με εκείνη του εγκεφάλου που βρίσκεται σε εγρήγορση, με κάποιες πολύ σημαντικές διαφορές. Βασική μεταξύ αυτών: κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, οι περιοχές του εγκεφάλου που μεταφέρουν τις αναμνήσεις στη μακροπρόθεσμη αποθήκευση -καθώς και οι ίδιες οι περιοχές μακροπρόθεσμης αποθήκευσης- είναι σχετικά απενεργοποιημένες, λέει η Deirdre Barrett, ερευνήτρια ονείρων στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και συγγραφέας του βιβλίου The Committee of Sleep (Oneiroi Press, 2001). Αυτό μπορεί να είναι μια παρενέργεια του ρόλου της REM στην παγίωση της μνήμης, σύμφωνα με μια μελέτη του 2019 σε ποντίκια στο περιοδικό Science.Οι περιοχές βραχυπρόθεσμης μνήμης είναι ενεργές κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, αλλά αυτές διατηρούν τις αναμνήσεις μόνο για περίπου 30 δευτερόλεπτα.
«Πρέπει να ξυπνήσετε από τον ύπνο REM, γενικά, για να ανακαλέσετε ένα όνειρο», λέει ο Barrett. Αν, αντίθετα, περάσετε στο επόμενο στάδιο του ύπνου χωρίς να ξυπνήσετε, το όνειρο αυτό δεν θα εισέλθει ποτέ στη μακροπρόθεσμη μνήμη.
Οι γυναίκες τείνουν να θυμούνται περισσότερα όνειρα από τους άνδρες, κατά μέσο όρο, σύμφωνα με μια μετα-ανάλυση πολλαπλών μελετών ονείρων του 2008. Οι νέοι άνθρωποι θυμούνται περισσότερα όνειρα από ό,τι οι ηλικιωμένοι, όπως έχουν δείξει πολλαπλές μελέτες. Η μνήμη των ονείρων αυξάνεται στα παιδιά από την ηλικία κατά την οποία μπορούν να επικοινωνήσουν για τα όνειρα αυτά, σημειώνει οροφή από την πρώιμη εφηβεία έως τις αρχές της δεκαετίας του 20 και στη συνέχεια μειώνεται πολύ σταδιακά στους ενήλικες κατά το υπόλοιπο της ζωής τους, λέει ο Barrett.
Υπάρχει όμως μεγάλη ατομική διαφορά στη μνήμη των ονείρων. Ορισμένοι άνθρωποι δεν θυμούνται σχεδόν ποτέ ένα όνειρο, ενώ άλλοι θυμούνται τακτικά σχεδόν κάθε βράδυ. Οι άνθρωποι που είναι πιο εσωστρεφείς τείνουν να θυμούνται περισσότερα όνειρα, λέει ο Barrett, ενώ όσοι είναι πιο εξωστρεφείς και προσανατολισμένοι στη δράση τείνουν να θυμούνται λιγότερα. Η φαντασία και η ευαισθησία στην ύπνωση συνδέονται επίσης με την ανάκληση ονείρων. Συνολικά, σύμφωνα με μια μελέτη του 2017, η ανάκληση των ονείρων και το ενδιαφέρον για αυτά φαίνεται να συνδέεται με το άνοιγμα στην εμπειρία, ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που χαρακτηρίζεται από την επιθυμία να δοκιμάσει κανείς νέα πράγματα και να εξερευνήσει ασυνήθιστες ιδέες.
Τα όνειρα συχνά θεωρούνται παράλογα στη δυτική κουλτούρα, λέει ο Ellis. Αν και οι αφηγήσεις μπορεί να μην έχουν πολύ νόημα, συχνά υποδηλώνουν συναισθήματα που οι άνθρωποι επεξεργάζονται στην άγρυπνη ζωή τους. «Ονειρευόμαστε τα πράγματα που κατά κάποιο τρόπο δεν θέλουμε να δούμε», λέει. «Κατά τη διάρκεια της ημέρας, μπορούμε να καταπιέζουμε πολλά από αυτά, αλλά τα όνειρα θα φέρουν αυτά τα πράγματα στην επιφάνεια».
Η ψυχολόγος Ειρήνη Σπύρα, από την πλευρά της σχολιάζει πως, το ερώτημα «γιατί βλέπουμε όνειρα;» είναι βαθύ και δεν έχει ακόμα μια απόλυτα ξεκάθαρη απάντηση αλλά υπάρχουν πολλές θεωρίες — ειδικά από την πλευρά της ψυχολογίας — που επιχειρούν να εξηγήσουν τον σκοπό και το νόημα των ονείρων:
“Γενικά, η ψυχολογία βλέπει τα όνειρα ως καθρέφτες του εσωτερικού μας κόσμου, εργαλεία επεξεργασίας σκέψεων, συναισθημάτων, εμπειριών και επιθυμιών. Μάλιστα, η Θεωρία επεξεργασίας συναισθημάτων λέει ότι το μυαλό «χωνεύει» έντονες εμπειρίες ή άγχη και προσπαθεί να τα οργανώσει. Έτσι, μπορούμε να δούμε όνειρα που συνδέονται με πρόσφατα στρεσογόνα γεγονότα ή διλήμματα.
Ωστόσο, η Θεωρία μνήμης και επεξεργασίας πληροφοριών προτείνει ότι τα όνειρα σχετίζονται με την ενοποίηση της μνήμης και τη μάθηση. Ο εγκέφαλος δηλαδή κατά τον ύπνο (κυρίως στη φάση REM) αναδιατάσσει και αποθηκεύει πληροφορίες, πολλές από τις οποίες εμφανίζονται στα όνειρα σε αλλοιωμένη μορφή.”
Η ικανότητα όμως να θυμόμαστε ή όχι τα όνειρά μας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, τόσο βιολογικούς όσο και ψυχολογικούς:
“Εγρήγορση κατά το ξύπνημα: Όσοι ξυπνούν κατά τη διάρκεια ή αμέσως μετά από ένα όνειρο (ιδίως κατά τη φάση REM του ύπνου), έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να το θυμούνται. Αν συνεχίσεις να κοιμάσαι μετά από ένα όνειρο, οι πιθανότητες να το ξεχάσεις αυξάνονται.
Δραστηριότητα του εγκεφάλου: Άτομα που έχουν αυξημένη δραστηριότητα στον προμετωπιαίο φλοιό κατά τον ύπνο (το μέρος του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη μνήμη και τη συνείδηση) τείνουν να θυμούνται περισσότερο τα όνειρά τους.
Ενδιαφέρον & πρόθεση: Όταν κάποιος δίνει σημασία στα όνειρα ή έχει τη συνήθεια να τα καταγράφει, ενισχύει την ανάκληση μέσω της προσοχής. Όσο περισσότερο προσπαθείς να τα θυμηθείς τόσο πιθανότερο είναι να το καταφέρεις.
Διαταραχές ύπνου ή άγχος: Οι διακοπές στον ύπνο ή οι συναισθηματικά φορτισμένες καταστάσεις μπορούν να κάνουν τα όνειρα πιο ζωντανά και αξέχαστα.
Γενετική & προσωπικότητα: Έρευνες δείχνουν ότι η προσωπικότητα (π.χ. υψηλή φαντασία ή ευαισθησία) σχετίζεται με αυξημένη ανάκληση ονείρων.”